Το άρθρο αυτό προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση. Σήμερα, θα αναφερθούμε στον Δημήτριο Ύπατρο, μετά από υπόδειξη – υπενθύμιση αναγνώστη μας (ευχαριστούμε ξανά κύριε Β.Η.), που δολοφονήθηκε πιθανότατα μετά από εντολή των προεστών της Νάουσας, αλλά και σε άλλα μέλη της Εταιρείας που, αποδεδειγμένα, πρόδωσαν τα μυστικά της και βρήκαν τον θάνατο, κυρίως μάλιστα από τους ίδιους τους Τούρκους!
Δύο λόγια για τη Φιλική Εταιρεία
Τη Φιλική Εταιρεία γενικότερα θα την εξετάσουμε στο προσεχές μέλλον. Να αναφέρουμε σήμερα μόνο δύο ενδιαφέροντα, πιστεύουμε, στοιχεία που βρήκαμε γι’ αυτή.
Κείμενο της Φιλικής Εταιρείας που βρέθηκε στα κρατικά αρχεία της Ρουμανίας αναφέρει ότι:« Η Εταιρεία συνίσταται από καθ’ αυτό Έλληνας και ονομάζεται Εταιρεία των Φιλικών. Ο σκοπός των μελών αυτής είναι η καλυτέρευση του Έθνους και, αν ο Θεός το συγχωρέσει, η ελευθερία του».
Βέβαια, ο Εμμανουήλ Ξάνθος, ένας από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, στα «Απομνημονεύματά» του γράφει ότι «σκοπός της Εταιρείας είναι να ενεργήσει, ευκαιρίας δοθείσης, την απελευθέρωσιν της πατρίδος».
Η δεύτερη αναφορά μας έχει να κάνει με το τι γράφουν τα τουρκικά σχολικά βιβλία για τη Φιλική Εταιρεία : « Η Εθνική (ενν. Φιλική) Εταιρεία ιδρύθηκε αρχικά το 1814 στην Οδησσό από τρία άτομα, δύο Έλληνες κι έναν Βούλγαρο (!). Ουσιαστικός στόχος της ήταν η επανίδρυση της αρχαίας (;) Bυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και ο τσάρος της Ρωσίας ήταν πληροφορημένοι σχετικά με την ίδρυση της Εταιρείας» (Το θαυμαστικό και το ερωτηματικό προστέθηκαν από εμάς).
Πρόκειται για τουρκικό σχολικό εγχειρίδιο του 1988. Φυσικά, δεν υπάρχει κανένας Βούλγαρος ανάμεσα στους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας. Ο Εμμανουήλ Ξάνθος καταγόταν από την Πάτμο, ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι Άρτας και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο … Βούλγαρος κατά τους Τούρκους, από τα Γιάννενα.
Ο πατέρας του λεγόταν Νικόλαος Τεκελής (κατ’ άλλους Τσακάλογλου). Όταν όμως ο Αθανάσιος Τσακάλωφ πήγε στη Μόσχα όπου είχε μεταφέρει τις εμπορικές του δραστηριότητες, ο πατέρας του άλλαξε το επώνυμό του στο … ρωσοπρεπές Τσακάλωφ.
Όσο για τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’, φαίνεται ότι όντως ήταν ενήμερος για τα σχέδια και τη δράση της Εταιρείας, ο δε τσάρος της Ρωσίας Αλέξανδρος Α’, αν και αρχικά δεν γνώριζε την ύπαρξή της, όταν στη συνέχεια την πληροφορήθηκε, αντιτάχθηκε σφοδρά σε οποιαδήποτε κίνηση των Ελλήνων
Δημήτριος Ύπατρος: Μεγάλη η προσφορά του, μυστηριώδεις οι συνθήκες του θανάτου του
Ο Δημήτριος Ύπατρος (αναφέρεται και ως Ίπατρος) υπήρξε ένας από τους πλέον δραστήριους αποστόλους -κατηχητές, ας πούμε- της Φιλικής Εταιρείας. Γεννήθηκε στο Μέτσοβο το 1788 περίπου και ήταν γιατρός.
Υπηρέτησε στον αγγλικό στρατό στα Επτάνησα και το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Αναγνωσταρά. Μετά τη μύησή του, έφυγε για την Αίγυπτο, όπου κατήχησε τον Θεσσαλό έμπορο Κυριάκο Τασίκα (Απρίλιος 1819) και στη συνέχεια άλλους Θεσσαλούς και Ηπειρώτες εμπόρους. Ακολούθησε, το 1820, άλλη αποστολή του στην Αίγυπτο, την Κύπρο και το Λίβανο, κατά τη διάρκεια της οποίας συγκέντρωσε χρήματα για τους σκοπούς της Εταιρείας. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους βρέθηκε στο Ισμαήλι της Βεσαραβίας, όπου αποφασίστηκε η γρήγορη έναρξη της Επανάστασης.
Να κάνουμε εδώ μια μικρή παρένθεση και να αναφέρουμε ότι πλέον η Φιλική Εταιρεία είχε διευρυνθεί πάρα πολύ και ήταν αδύνατο πρακτικά να τηρηθεί η εχεμύθεια και η πειθαρχία από τα μέλη της, ενώ παράλληλα ο Αλή Πασάς στασίασε εναντίον του σουλτάνου. Αυτοί ήταν οι δύο παράγοντες που οδήγησαν τα ηγετικά στελέχη της Εταιρείας στην απόφαση να επισπεύσουν την κήρυξη της Επανάστασης.
Επανερχόμαστε τώρα στον Δημήτριο Ύπατρο, για την τελευταία αποστολή και το θάνατο του οποίου μας δίνει περισσότερες λεπτομέρειες ο Ιωάννης Φιλήμων στο έργο του «Φιλική Εταιρεία», Ναύπλιο 1834.
Τον Δεκέμβριο του 1820 ο Ύπατρος πήγε στη Θεσσαλονίκη, όπου γνώρισε τους : Αθανάσιος Σκανδαλίδη, Στέργιο Πολύδωρο, Χρύσανθο Πρωτοσύγκελο (Σιναΐτη), Κυριάκη Τουσίτσα, Αργυρό Ταρπουχτσή και Χριστόδουλο Μπαλάνο, στον οποίο παρέδωσε γράμματα από τον Εμμανουήλ Παππά, που βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη.
Έφερε επίσης προκήρυξη και επιστολές του Αλέξανδρου Υψηλάντη προς τους καπεταναίους του Ολύμπου (Γάτσο, Καρατάσο, Συρόπουλο κ.α.). Στη συνέχεια, ο Ύπατρος σκόπευε να κατευθυνθεί προς τα Γιάννενα, περνώντας από το Μέτσοβο.
Ο Κορνήλιος (όπως γράφει ο Φιλήμονας, πρόκειται πιθανότατα για τον Ζακυνθινό Φιλικό και γιατρό Αναστάσιο Κορνήλιο) τον σύστησε στον Πασόρ Πεΐν (Τούρκο στρατιωτικό αξιωματούχο στα Γιάννενα) και τον, γνωστό μας, Δράμαλη (Μαχμούτ πασά), για να μπορέσει να επισκεφθεί τον Αλή πασά, με πρόσχημα ότι θα τον θανατώσει με δηλητήριο. Πραγματικός σκοπός του, όμως, ήταν να έρθει σε συνεννόηση με τον Αλή πασά για κοινή δράση εναντίον των Τούρκων.
Στη διαδρομή όμως, ο Ύπατρος πιάστηκε από άνδρες του Ναουσαίου προεστού Ζαφειράκη και οδηγήθηκε με τη βία σ’ αυτόν. Ο Ζαφειράκης βρισκόταν σε κόντρα με τον Σελίμ πασά για θέματα της Νάουσας και θεωρούσε τον Ύπατρο κατάσκοπό του! Στήριζε μάλιστα την παράλογη αυτή υποψία του στη φιλική σχέση του Ύπατρου με τον Μετσοβίτη Κοντογιάννη, έμπορο και υποστηρικτή των αντιπάλων του.
Τελικά ο Ύπατρος και ο Κοντογιάννης συλλαμβάνονται, τα έγγραφα που είχε μαζί του ο πρώτος διαβάζονται και ο καδής (Τούρκος ιεροδικαστής) της περιοχής στέλνει τον Ύπατρο φρουρούμενο στον Πασόρ Πεΐν στα Γιάννενα.
Καταλαβαίνοντας ο Ζαφειράκης την τεράστια ζημιά που πήγαινε να γίνει, έδωσε εντολή στους αρματολούς των Χασίων Βλαχαβαίους να στήσουν ενέδρα, να σκοτώσουν την τουρκική φρουρά και να σώσουν τον Ύπατρο και τα έγγραφα. Στην ενέδρα αυτή, δυστυχώς, σκοτώθηκε μόνο ο Δημήτριος Ύπατρος. ΟΙ Τούρκοι γλιτώνουν και παραδίδουν τα έγγραφα στον Πασόρ Πεΐν, ο οποίος τα στέλνει στον σουλτάνο.
Ο σουλτάνος έκρυψε τα έγγραφα από τον διερμηνέα του, Ιωάννη Καλλιμάχη, τον οποίο θεωρούσε ύποπτο για συνεργασία με τους ομοεθνείς του.
Όμως, με φιρμάνι ευχαρίστησε τον Ζαφειράκη, γράφοντας ότι πρόσφερε υπηρεσία, «δούλευσιν» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Φιλήμων, «την οποίαν δεν έκαμεν ουδέ Τούρκος προς το Δεβλέτι» (δεβλέτι =κράτος, κυβέρνηση, απαντά ακόμα και ως «δοβλέτι» και «ντοβλέτι» και ετυμολογείται από την τουρκική λέξη devlet = κράτος).
Οι Φιλικοί της Θεσσαλονίκης έστειλαν επιστολή στον διερμηνέα του σουλτάνου Ιωάννη Καλλιμάχη, ζητώντας του να αλλάξει, όσο μπορεί, το περιεχόμενο των εγγράφων που έφτασαν στον σουλτάνο, κι εκείνος τους καθησύχασε. Έφτασε δε στην Κωνσταντινούπολη ο Στέργιος Πολύδωρος, για να πληροφορήσει τους εκεί φιλικούς για τα γενονότα.
Εν τω μεταξύ στα Γιάννενα οι περισσότεροι Τούρκοι θεώρησαν το γεγονός αυτό σαν έμμεση ραδιουργία εναντίον του Αλή Πασά. Ο Πασόρ Πεΐν μάλιστα, πιστεύοντας ότι μπορεί ν’ ανακαλύψει και άλλα μυστικά, προσπάθησε να εντοπίσει και να συλλάβει, χωρίς επιτυχία όμως, όσους πήραν μέρος στην ενέδρα.
Η τραγική αυτή ιστορία, η οποία στοίχισε τη ζωή στον Δημήτριο Ύπατρο, ένα εξέχον μέλος της Φιλικής Εταιρείας και πρόδωσε πολλά από τα σχέδιά της στον σουλτάνο, έκλεισε το 1822, με τον θάνατο του Ζαφειράκη (ο οποίος μαζί με τον Γάτσο και τον Καρατάσο «ξεσήκωσαν» τη Νάουσα εναντίον των Τούρκων), στο Σοφολιό της Βέροιας, μετά από συμπλοκή του με τουρκικά στρατεύματα.
Τραγικό τέλος είχαν η σύζυγός του, που πέθανε μετά από φριχτά βασανιστήρια, και ένας από τους γιους του, ο οποίος αρχικά κρατήθηκε όμηρος και στη συνέχεια δολοφονήθηκε από τον πασά της Θεσσαλονίκης Αβδουλαβούβ.
Ωστόσο, οι συνθήκες της προδοσίας και του θανάτου του Ύπατρου δεν είναι μέχρι σήμερα ξεκάθαρες. Ο Ιωάννης Φιλήμων αναφέρει και μία διαφορετική εκδοχή :
Ο Ύπατρος συναντήθηκε με τον Ζαφειράκη, μετά από συστάσεις του Εμμανουήλ Παππά. Θέλοντας να εμψυχώσει το Ναουσαίο πρόκριτο, ο Ύπατρος του είπε, ανάμεσα σε άλλα, ότι «βοηθός του μέλλοντος πολέμου είναι ο Αλή πασάς». Ο Ζαφειράκης, ο οποίος ήταν άσπονδος εχθρός του πασά των Ιωαννίνων, ταράχτηκε και πρόδωσε τον Ύπατρο.
Στην μεν εγκυκλοπαίδεια «ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ» εκδ. 2007, αναφέρεται ότι η δολοφονία του Ύπατρου αποδίδεται από κάποιους ιστορικούς στον Ζαφειράκη, «χωρίς όμως να είναι γνωστοί οι λόγοι που την προκάλεσαν», ενώ στη «ΔΟΜΗ» εκδ.2005, αναφέρεται ότι τον δολοφόνησαν «Έλληνες πρόκριτοι της πόλης (ενν. της Νάουσας), για να μην αποκαλύψει μυστικά της Εταιρείας και ενδεχομένως τους ενοχοποιήσει».
Ένα εξαιρετικό άρθρο στη Βικιπαίδεια, πάντως, για τον Δημήτριο Ύπατρο, επιβεβαιώνει όσα γράφουμε για τις ομιχλώδεις συνθήκες του θανάτου του…
Ασημάκης Θεοδώρου: Ο προδότης που εκτελέστηκε από τους Τούρκους
Ο Ασημάκης Θεοδώρου καταγόταν από τη Ζάτουνα της Αρκαδίας. Πριν την Επανάσταση ήταν γραμματικός του Ισμαήλ Πασίμπεη. Όταν ο Βελή πασάς απομακρύνθηκε από τη διοίκηση της Πελοποννήσου, ο Θεοδώρου πήγε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και από εκεί στην Κωνσταντινούπολη, όπου και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Αργότερα, πήγε στην Οδησσό και ζήτησε από τα εκεί μέλη της Εταιρείας ένα χρηματικό ποσό που δεν του δόθηκε.
Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και πρόδωσε στον ευνοούμενο του σουλτάνου Χαλέτ Εφέντη τα μυστικά της Εταιρείας και τα σχέδιά της για κατάληψη του οθωμανικού στόλου και αιχμαλωσία του σουλτάνου (αρχές του 1821). Τα ηγετικά κλιμάκια της Εταιρείας, με τη βοήθεια της Κωνσταντινουπολίτισσας Μαριγώς Ζαραφοπούλα, που ήταν και η ίδια Φιλικός, έμαθαν για την προδοσία του Θεοδώρου και λεπτομέρειες για το τι ακριβώς έγινε. Στα μέσα Φεβρουαρίου 1821, έγινε αποτυχημένη προσπάθεια να δολοφονηθεί.
Ο αδίστακτος Θεοδώρου συνέχιζε το επαίσχυντο έργο της προδοσίας του, ακόμα και μετά την κήρυξη της Επανάστασης, έχοντας γίνει ιδιαίτερα επικίνδυνος.«Έδωσεν εις την τουρκικήν εξουσίαν σχέδια διάφορα, ολεθριότερον των οποίων ήτο η ραδιουργηθείσα ενοχοποίησις πολλών σημαντικών Ελλήνων…», γράφει χαρακτηριστικά ο Ιωάννης Φιλήμων.
Παρά τις πολύτιμες πληροφορίες που τους έδινε, οι Τούρκοι φαίνεται ότι δεν του είχαν εμπιστοσύνη και τελικά τον αποκεφάλισαν (1822)…
Διόγος, Τσολάκογλους και Δουσίτσας: Τρεις ακόμα προδότες της Φιλικής Εταιρείας
Ο Διόγος (αγνώστου ονόματος) ήταν Ζακυνθινός κρεοπώλης. Το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και έφτασε ως τον βαθμό του «Συστημένου». Το 1820 όμως ήρθε σε ρήξη με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, που είχε εξοριστεί στη Ζάκυνθο και ασχολούνταν με το ζωεμπόριο.
Για λόγους εκδίκησης, πήγε στην Πρέβεζα και πρόδωσε στον Αλή πασά όσα γνώριζε για τη Φιλική Εταιρεία. Κατονόμασε μάλιστα ως μέλος της τον Αλεξάκη Βλαχόπουλο. Ο Βλαχόπουλος, που όντως ήταν Φιλικός, ανακρίθηκε από τον Αλή πασά κατ’ ιδίαν, ωστόσο αρνήθηκε κάθε κατηγορία και κατάφερε τελικά να γλιτώσει.
O Αλή πασάς, στην προσπάθειά του να εξευμενίσει τον σουλτάνο, καθώς είχε πέσει στη δυσμένειά του, έστειλε έκθεση στην Κωνσταντινούπολη σχετικά με τα ελληνικά σχέδια. Η αντιζηλία, όμως, του Πασόρ Πεΐν και η έχθρα προς τον Αλή πασά του Χαλέτ Εφέντη, είχαν ως αποτέλεσμα οι πληροφορίες αυτές να εκληφθούν από τον σουλτάνο ως παραπλανητικές και δεν έγιναν τελικά πιστευτές. Ο Διόγος, λίγο αργότερα, δολοφονήθηκε στα Γιάννενα, πιθανότατα από Φιλικούς.
Ο Δημήτριος Τσολάκογλους ήταν πρόκριτος των Αγράφων στο τέλος του 18ου και στην αρχή του 19ου αιώνα και είχε ισχυρή επιρροή στην περιοχή. Η δράση του προκάλεσε την οργή και τη δυσμένεια του Αλή πασά, ο οποίος τον κράτησε όμηρο στα Γιάννενα από το 1817 ως το 1822.
Πιθανότατα εκεί μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Επέστρεψε στα Άγραφα και θέλοντας να ανακτήσει τα προνόμια που είχε χάσει, κατέδωσε στον Χουρσίτ πασά, ο οποίος περνούσε από τη Θεσσαλία για να πολεμήσει τον Αλή πασά, τον αντίζηλό του, Γεώργιο Καβοστεργιόπουλο. Συγκεκριμένα, του αποκάλυψε ότι ο Καβοστεργιόπουλος και άλλα τρία μέλη της οικογένειάς του ήταν Φιλικοί. Ο Καβοστεργιόπουλος και άλλα εννιά μέλη της οικογένειάς του συλλαμβάνονται από τον Χουρσίτ πασά και αποκεφαλίζονται. Τρεις μήνες αργότερα, ο Τσολάκογλους κι ένας από τους γιους του απαγχονίστηκαν στη Λάρισα από τον Χουρσίτ.
Τέλος, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ο Κωνσταντίνος Δουσίτσας πρόδωσε στον Μεχμέτ Αλή τον δραστήριο Φιλικό Αντώνιο Πελοπίδα. Κινούμενος από ιδιοτέλεια, ο Μεχμέτ Αλή αγνόησε τα όσα του είπε ο Δουσίτσας, ενώ ο Πελοπίδας φυγαδεύθηκε στην Ελλάδα με τη βοήθεια του φίλου του, γιατρού Αντώνιου Ψαρρού. Άλλες πηγές χρεώνουν και αυτή την προδοσία, πάντως, στον Ασημάκη Θεοδώρου.
Αυτές ήταν, σύμφωνα με τον Ιωάννη Φιλήμονα, οι προδοσίες στους κόλπους της Φιλικής Εταιρείας. Στον Τσολάκογλους αναφέρεται και ο Δημήτριος Φωτιάδης στο έργο του «Γεώργιος Καραϊσκάκης».
Στη Φιλική Εταιρεία, την ίδρυση της, τους σκοπούς της και την οργάνωσή της, θα επανέλθουμε με εκτενέστερο άρθρο στο μέλλον.