Πόσο μάλλον όταν μπορείς να δεις από κοντά μερικά από τα αριστουργήματα της αρχαίας τέχνης που αναδεικνύουν τον θυμό, τον έρωτα, το μίσος αλλά και τον πόθο στην έκθεση «Emotions», την οποία συνδιοργανώνουν το Μουσείο της Ακρόπολης και το Ιδρυμα Ωνάση.
Πρόκειται για ένα πραγματικά καλοκαιρινό δώρο, γεμάτο συναισθήματα, για όλους όσοι την επισκεφθούν. Από μόνη της η έκθεση «Emotions», που ξεσήκωσε τους κριτικούς και έκανε ακόμα και τον αρχισυντάκτη των «New York Times» να υποκλιθεί μπροστά στην ομορφιά των εκθεμάτων, ήρθε κατευθείαν από τη Νέα Υόρκη και προκαλεί με το θέμα της, καθώς θυμίζει ότι οι ερωτικές αντιδικίες και οι ίντριγκες δεν έλειπαν στην αρχαιότητα, αποκτώντας μάλιστα θείο χαρακτήρα. Μην ξεχνάμε, κάτι που μας θύμισε ο καθηγητής Αγγελος Χανιώτης, ένας από τους επιμελητές της έκθεσης, ότι η ίδια η «Ιλιάδα» ξεκινάει με την οργή και πραγματεύεται τις επιπτώσεις και την κατάληξη αυτής της οργής, της οργής του Αχιλλέα.
Οπως τόνισε χαρακτηριστικά ο καθηγητής στη συνέντευξη Τύπου, που έλαβε χώρα στα άδυτα του μουσείου, την ώρα που είναι έτοιμη η ειδική αίθουσα που περιλαμβάνει αυτούς τους θησαυρούς με τις μορφές του ανείπωτου: «Οι αρχαίοι Ελληνες θεοποίησαν συναισθήματα, όπως τον έρωτα, τον πόθο και τον φόβο και, το σημαντικότερο, δημιούργησαν λογοτεχνία, μύθους και τέχνη για να εκφράσουν, για πρώτη φορά, στον δυτικό πολιτισμό βαθύ προβληματισμό για την υφή του συναισθήματος και τις συνέπειες των ανεξέλεγκτων συναισθημάτων».
Και όταν λέμε ανεξέλεγκτα το εννοούμε: από τον ερυθρόμορφο αμφορέα του Ζωγράφου του Κλεοφώντος διαπιστώνουμε την καταλυτική επίδραση που είχαν στους αρχαίους ο έρωτας και η ομορφιά: ο Ευριπίδης βάζει την ίδια την Ηλέκτρα, κόρη του Αγαμέμνονα, να αναρωτιέται πώς μπορεί η ομορφιά να αμβλύνει τα ξίφη των Ελλήνων, μια σκηνή που απεικονίζεται στον πανέμορφο αυτό αμφορέα. Σε κάποιο άλλο σημείο της έκθεσης -και μάλιστα στο κέντρο της- ο Ερωτας, σχεδόν ολοζώντανος, με τη μορφή του αγάλματος τεντώνει το τόξο του θυμίζοντας τη δύναμη που έχει να πετυχαίνει διάνα τον στόχο του, ένα άγαλμα που εμπνέεται από την τέχνη του Λυσίππου. Είναι άπειρες οι προεκτάσεις του έρωτα, όπως εκδηλώνονται στα αρχαία έργα τέχνης αφού, όπως τόνισε και ο επίτιμος διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και ένας εκ των επιμελητών της έκθεσης Νίκος Καλτσάς; «Καμία προκατάληψη, κανένα ταμπού δεν περιόρισε a priori την επιλογή των προς έκθεση αντικειμένων. Ολα τα συναισθήματα, από τα πιο υψηλά και θετικά ως τα πιο ταπεινά και αρνητικά, παρουσιάστηκαν με ειλικρίνεια, χωρίς τάσεις εξωραϊσμού και εξιδανίκευσης, στον βαθμό που αυτό ήταν εφικτό να γίνει με το διαθέσιμο υλικό τόσο στα ελληνικά όσο στα ξένα μουσεία».
Και είναι πραγματικά αξιοθαύμαστος ο τρόπος που τόσα μουσεία συνεργάστηκαν ώστε να συγκεντρωθούν σε έναν χώρο τόσο ξεχωριστά έργα – αρχικά στη Νέα Υόρκη και τώρα στην Αθήνα. Εκατόν είκοσι εννέα αντικείμενα από τα σπουδαιότερα μουσεία κατέφτασαν στο Μουσείο της Ακρόπολης από τον προηγούμενο εκθεσιακό χώρο του ιδρύματος στη Νέα Υόρκη ακριβώς για να μπορέσει όσο δυνατόν περισσότερος κόσμος να χαρεί από κοντά αυτά τα αριστουργήματα.
Σε μια κίνηση εξωστρέφειας, ως απόδειξης της αποτελεσματικής πολιτιστικής διπλωματίας, το Ιδρυμα Ωνάση προσφέρει την ευκαιρία στον κόσμο να αντιληφθεί με τρόπο εύληπτο και κατανοητό όλη τη σημασία του ελληνικού πολιτισμού που έγκειται ακριβώς σε αυτή την ξεχωριστή ικανότητα αναπαράστασης και εικονοπλασίας.
«Ο νέος σταθμός της έκθεσης και πάλι υπηρετεί την εξωστρέφεια και την προβολή του ελληνικού πολιτισμού: αυτούς τους σκοπούς δηλαδή που θεραπεύει και το Μουσείο Ακρόπολης, το οποίο γιορτάζει οχτώ χρόνια λειτουργίας υπό την καθοδήγηση του προέδρου του καθηγητή Δημήτρη Παντερμαλή, ο οποίος αποτελεί έναν πραγματικό φίλο του Ιδρύματος», όπως χαρακτηριστικά υπογράμμισε εκφράζοντας τη συγκίνηση του ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Παπαδημητρίου. Και είναι ο ίδιος ο Παντερμαλής που ξενάγησε τους δημοσιογράφους στην έκθεση αποκαλύπτοντάς μας τις υπέροχες ιστορίες που κρύβονται πίσω από τα εκθέματα αλλά και το πώς τα τεράστια κατακόκκινα “λάβαρα” από βινύλιο, που κατά κάποιον τρόπο λειτουργούν ως κουρτίνες- βοηθάνε τον επισκέπτη να έχει πανοπτική πρόσβαση -σχεδόν ηδονοβλεπτική- στα εκθέματα.
Ο έρωτας και ο πόθος
Εσκεμμένα τα αγάλματα του Ερωτα και του Πόθου πρωταγωνιστούν στο κέντρο της έκθεσης, δείχνοντας με το σημάδι τους και την έντονη κίνησή τους το αναπόφευκτο του έρωτα. Αυτά είναι που φωτίζονται πιο έντονα σε αντίθεση με τα υπόλοιπα έργα, τα οποία προφανώς αναφέρονται στις πιο σκοτεινές υποδηλώσεις του έρωτα: τη ζήλια, την αντιπαλότητα, τον ρεβανσισμό, την ενοχή. Ετσι άλλωστε χωρίζονται και οι πέντε υποενότητες της έκθεσης-ανάλογα δηλαδή με την ένταση των συναισθημάτων. «Τα αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα» «Τα ανεξέλεγκτα συναισθήματα» και η «Μήδεια» – μια ολόκληρη ενότητα από μόνη της που καταλήγει σε ένα θεόρατο πορτρέτο της Μαρίας Κάλλας.
Οι κεντρικές ενότητες, ωστόσο, είναι δύο: η πρώτη έχει τίτλο «Η τέχνη των Συναισθημάτων – Τα συναισθήματα στην Τέχνη» και η δεύτερη «Οι χώροι των συναισθημάτων».
Η έκθεση εμπλουτίστηκε με 11 βίντεο, τα οποία στήθηκαν δίπλα στα πρωτότυπα έργα και αφηγούνται με εικόνα και σύντομο κείμενο τους δραματικούς μύθους στις πολυπρόσωπες παραστάσεις των αγγείων.
Είναι ωραίο, φερ’ ειπείν, στον αριστουργηματικής ομορφιάς κύλικα με τον φόνο της Πενθεσίλειας, που είχε εμπνεύσει τις λακανικές θεωρίες και τη σύγχρονη δυτική γραμματεία και ψυχαναλυτική θεωρία, να διακρίνεις αυτό το βλέμμα του ερωτευμένου Αχιλλέα ο οποίος συνειδητοποιεί τον πόθο καθώς βυθίζει το ξίφος στο στήθος της Αμαζόνας και εκείνη καταρρέει.
Ο έρωτας που συμπληρώνεται από τον θάνατο εντοπίζεται, για πρώτη φορά, σε αυτό το βλέμμα που με τόση δύναμη και παραστατική δεινότητα αναπαρέστησε ο δεινός αγγειογράφος. Και από τότε όλοι ξέρουν ότι ο πόνος, ο έρωτας και ο πόθος, στην ίδια ακριβώς ισότιμη μοίρα είναι εντελώς αρχαιοελληνική υπόθεση.
Info: «Emotions, ένας κόσμος συναισθημάτων», με την πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση και τη συνδιοργάνωση του Μουσείου της Ακρόπολης έως τις 19 Νοεμβρίου