Θεωρείται ο μεγαλύτερος σαμποτέρ των Συμμάχων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τον τίμησαν απονέμοντάς του ανώτατα πολεμικά παράσημα και τιμητικές διακρίσεις Ελλάδα, Πολωνία και Αγγλία. Πόσοι, όμως, από τους νέους, που γνωρίζουν σήμερα το «Ιβανώφειο» στη Θεσσαλονίκη, γνωρίζουν και ότι το γήπεδο φέρει το όνομα του Γεωργίου Ιβάνωφ Σαϊνόβιτς, του ανθρώπου πίσω από την κατάρριψη 600 αεροσκαφών της Λουφτβάφε, καθώς και ότι ο ίδιος υπήρξε πρωταθλητής κολύμβησης με τον Ηρακλή, κατά τη δεκαετία του 1930;
«Η ύπαρξη ενός ήρωα σε μια οικογένεια δημιουργεί στις επόμενες γενιές μια αίσθηση καθήκοντος και χρέους διατήρησης της μνήμης του», λέει σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η Λεονάρδα Λαμπριανίδου, ζωγράφος, καθηγήτρια Εικαστικών Τεχνών και ανιψιά του Γεωργίου Ιβάνωφ Σαϊνόβιτς.
«Από το στόμα της γιαγιάς μου άκουσα τις πρώτες αφηγήσεις για τον πρωτότοκό της, τον ήρωα αδικοχαμένο γιο, τον όμορφο, μορφωμένο, αθλητή, καλλιεργημένο, σπουδαγμένο γιο της, που μιλούσε πέντε γλώσσες, έπαιζε πιάνο, έκανε ιστιοπλοΐα αλλά και ποδόσφαιρο, μπάσκετ και πόλο, που άφησε πίσω του όλα του τα καλά και έφυγε για τη Μέση Ανατολή, για να εκπαιδευτεί από τις συμμαχικές δυνάμεις, με την αποστολή να συντονίσει τη δράση των διαφόρων αντιστασιακών κινήσεων και να οργανώσει το δίκτυο πληροφοριών και τις δολιοφθορές στην Ελλάδα», θυμάται η κ. Λαμπριανίδου, η οποία αφιέρωσε μέρος της ζωής της στην ιστορική έρευνα σχετικά με τον θείο της και με χαρά δέχθηκε να διαθέσει το οικογενειακό αρχείο της, προκειμένου να παρουσιαστεί στην περιοδική έκθεση με θέμα «Στον βωμό της Ελευθερίας, Γεώργιος Ιβάνωφ – Σαϊνόβιτς ήρωας δύο λαών».
Ο Γεώργιος Ιβάνωφ – Σαϊνόβιτς στις Βρυξέλλες
Η έκθεση φιλοξενείται στο Πολεμικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης από τις 14 Δεκεμβρίου 2017 και -κατόπιν ικανοποίησης σχετικού αιτήματος για παράταση, εξαιτίας του ενδιαφέροντος που εκδήλωσαν σχολεία- μέχρι τις 15 Φεβρουαρίου. Τα εγκαίνιά της, στον πρώτο της σταθμό, το Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας, είχαν γίνει από τους Προέδρους της Ελλάδας και της Πολωνίας, με τον Έλληνα πρόεδρο Προκόπη Παυλόπουλο να υπογραμμίζει ότι «ο Ιβάνωφ είχε δύο πατρίδες, την Πολωνία και την Ελλάδα, και στην σύντομη αλλά ηρωική ζωή του κατάφερε να κάνει και τους δύο λαούς, τον Πολωνικό και τον Ελληνικό, βαθύτατα υπερήφανους» και τον Πολωνό ομόλογό του Αντρέι Ντούντα να υπενθυμίζει ότι «χάρη στη στάση του Ιβάνωφ, οι νέες γενιές στην Ελλάδα και την Πολωνία έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιούνται τα όνειρά τους, σε ελεύθερες χώρες».
Ο Γεώργιος Ιβάνωφ – Σαϊνόβιτς στο πρώτο σκάφος που ονομαζόταν «Λεονάρδα» και στα πόδια του κάθεται ο αδερφός του Αντώνιος Λαμπριανίδης. Το δεύτερο σκάφος ονομαζόταν «Μαρία» και ανήκε σε φίλους. Πόρτο Κουφό 1938
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης της Λεονάρδας Λαμπριανίδου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στη Σμαρώ Αβραμίδου:
Πόση αίγλη προσφέρει ο θρύλος ενός ήρωα στις επόμενες γενιές της οικογένειάς του, που δεν τον γνώρισαν ποτέ;
Η ύπαρξη ενός ήρωα σε μια οικογένεια δεν προσφέρει αίγλη. Δημιουργεί, όμως, στις επόμενες γενιές, που φυσικά ως επόμενες δεν τον γνώρισαν προσωπικά ποτέ, μια αίσθηση καθήκοντος και χρέους διατήρησης της μνήμης του. Διότι στις επόμενες γενιές, που ακούν μέσα στην οικογένειά τους τις αφηγήσεις για τη ζωή και τη δράση του ήρωα, δημιουργείται η εικόνα ενός προτύπου που γεννά δέος, σεβασμό και αίσθημα τιμής.
Σας συγκινεί το σήμα του Ηρακλή στη φανέλα και το ότι το γήπεδο λέγεται Ιβανώφειο;
Και βέβαια με συγκινεί! Το να δίδεται το όνομα μιας προσωπικότητας σε ένα κτίριο ή σε ένα θεσμό είναι στη χώρα μας ίσως ο πιο καθιερωμένος, ο πιο αρχαίος, ο πιο παραδοσιακός τρόπος για να τιμάται ένα πρόσωπο για την προσφορά του στην πατρίδα. Ο Ηρακλής είναι μια από τις παλαιότερες ομάδες της πόλης μας και οι παλιοί Θεσσαλονικείς ήξεραν το χρέος τους απέναντι στις εξέχουσες φυσιογνωμίες της πόλης. Το, δε, σήμα στη φανέλα εκφράζει ακόμα εντονότερα αυτή τη νοοτροπία. Βέβαια κάποιες φορές λυπάμαι που σήμερα λίγοι γνωρίζουν πια τους δεσμούς του Γεωργίου Ιβάνωφ Σαϊνόβιτς με την πόλη της Θεσσαλονίκης, ότι δηλαδή ο Ιβάνωφ ήρθε και έζησε εδώ στη Θεσσαλονίκη με την Πολωνή μητέρα του Λεονάρδα Σαϊνόβιτς, τον θετό του πατέρα Ιωάννη Λαμπριανίδη και τα ετεροθαλή αδέλφια του τον Αντώνιο και τον Αλέξανδρο, τον πατέρα μου. Επίσης λίγοι γνωρίζουν ότι ο Γεώργιος Ιβάνωφ ήταν πρωταθλητής κολύμβησης κατά τη δεκαετία του 1930 με τον Ηρακλή και κυρίως λίγοι γνωρίζουν πια την ηρωική του αντιστασιακή δράση στη διάρκεια της Ναζιστικής κατοχής στην Ελλάδα, που την πλήρωσε με τη ζωή του ο ίδιος και οι σύντροφοί του, που εκτελέστηκαν από τους κατακτητές στην Καισαριανή.
Κύπελλο Δ.Ε.Θ. υδατοσφαίρισης Ηρακλής-Άρης 2:2 Ιούλιος 1931. Μπροστά στο ξενοδοχείο Μεντιτερανέ
Πώς ήλθατε σε επαφή με τον ηρωισμό του Ιβάνωφ; Τι σημαίνει η μνήμη του για την οικογένεια;
Με τη γιαγιά μου τη Λεονάρδα, τη μητέρα του Γεωργίου Ιβάνωφ Σαϊνόβιτς και μητέρα του πατέρα μου, που φέρω και το όνομα της, ζούσαμε για πολλά χρόνια κάτω από την ίδια στέγη. Από το στόμα της άκουσα τις πρώτες αφηγήσεις για τον πρωτότοκο της, τον ήρωα αδικοχαμένο γιό, τον όμορφο, μορφωμένο, αθλητή, καλλιεργημένο, σπουδαγμένο γιο της, που μιλούσε πέντε γλώσσες, έπαιζε πιάνο, έκανε ιστιοπλοΐα αλλά και ποδόσφαιρο, μπάσκετ και πόλο. Που άφησε πίσω του όλα του τα καλά και έφυγε για τη Μέση Ανατολή για να εκπαιδευτεί από τις συμμαχικές δυνάμεις με την αποστολή να συντονίσει την δράση των διαφόρων αντιστασιακών κινήσεων και να οργανώσει το δίκτυο πληροφοριών και τις δολιοφθορές στην Ελλάδα και στη συνέχεια να γίνει ο μεγαλύτερος σαμποτέρ του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Για να γίνει ο ήρωας της ελευθερίας, που τιμήθηκε με τα ανώτατα πολεμικά παράσημα ανδρείας από τρεις χώρες, την Ελλάδα, την Πολωνία και την Βρετανία. Ως γνωστόν οι αφηγήσεις, οι προσωπικές δηλαδή μαρτυρίες, ακόμα και για την επιστημονική ιστορία, αποτελούν τις πρωτογενείς πηγές της ιστορικής έρευνας. Εγώ αυτές τις πηγές τις είχα μέσα στο σπίτι μου, τις παρακολουθούσα από μικρό παιδί.
Κυρίως όμως θα ήθελα να προσθέσω ότι όλα τα χρόνια που ακολούθησαν από τον θάνατο του αδερφού του Γεωργίου Ιβάνωφ Σαϊνόβιτς παρακολουθούσα και συνεργαζόμουν στενά με τον αείμνηστο πατέρα μου, Αλέξανδρο Λαμπριανίδη, ο οποίος με πολύ κόπο, υπομονή και συνέπεια συγκέντρωσε, οργάνωσε και ενημέρωνε σε τακτά διαστήματα το πλούσιο οικογενειακό μας αρχείο, το οποίο παρουσιάζεται στην έκθεση του Πολεμικού Μουσείου της Θεσσαλονίκης. Για την προσφορά του αυτή στις 12/8/1985 ο πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Προστασίας Μνημείων Μάχης και Μαρτυρίας της Πολωνίας του απένειμε στον πατέρα μου το «Χρυσό Μετάλλιο του Θεματοφύλακα της Εθνικής Μνήμης». Μαζί με τον πατέρα μου εργάστηκα και εγώ εντατικά για πέντε χρόνια πάνω στην έρευνα, τη συγκέντρωση και την καταγραφή κάθε είδους πηγών και των μαρτυριών, όπως αποδελτίωση του Τύπου, επαφές με τις οικογένειες των συναγωνιστών του, έρευνα στα έγγραφα και στα ιστορικά αρχεία στην Ελλάδα, στην Πολωνία και στην Βρετανία καταφέρνοντας έτσι να συμπληρώσουμε το παζλ της ζωής και της δράσης του Γεωργίου Ιβάνωφ Σαϊνόβιτς. Αλλά και να δημιουργήσουμε ένα αξιόλογο ιστορικό αρχείο για μια κορυφαία στιγμή της αντιστασιακής Ελλάδας, για τη γενναιότητα της ομάδας δολιοφθοράς στο εργοστάσιο Μαλτσινιώτη, όπου επισκευάζονταν οι κινητήρες των αεροσκαφών της Λουφτβάφε, πριν φύγουν στην Κρήτη και στη συνέχεια διοχετευτούν στον Ρομελ, για να τοποθετηθούν στα αεροσκάφη στη Βόρεια Αφρική. Της ομάδας δολιοφθοράς ηγείτο τότε ο Ιβάνωφ και κατάφερε να επιφέρει ένα καίριο πλήγμα στον εχθρό, προκαλώντας την κατάρριψη 600 γερμανικών αεροπλάνων.
Ο Γεώργιος Ιβάνωφ – Σαϊνόβιτς στο φοιτητικό του δωμάτιο στη Λουβαίν
Τι είναι για σας ένας ήρωας; Προσπαθείτε να περάσετε μηνύματα μέσα από το παράδειγμά του στους μαθητές σας;
Για μένα ένας ήρωας είναι πάνω από όλα ένας έντιμος και ακέραιος άνθρωπος. Που στην κρίσιμη ιστορική στιγμή και εν μέσω ενός φρικτού πολέμου παίρνει την απόφαση να θέσει εαυτόν στην υπηρεσία της πατρίδας και της ανθρωπότητας. Στους μαθητές μου δεν θα έλεγα ότι προσπαθώ να περάσω μηνύματα, όπως δεν προσπαθώ να «περνάω μηνύματα» σε κανέναν. Αφιέρωσα ένα μέρος της ζωής μου στην ιστορική έρευνα σχετικά με τον Γεώργιο Ιβάνωφ Σαϊνόβιτς και αν και δεν είμαι ιστορικός, το αρχείο μου είναι ιστορικά πλήρως και απόλυτα τεκμηριωμένο. Η έκθεση του αρχείου στα Πολεμικά Μουσεία της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης και η εγκαινίαση της από δύο Προέδρους της Δημοκρατίας, της Ελληνικής και της Πολωνικής, αποτελεί για μένα μία δικαίωση των κόπων μου. Κι φυσικά νιώθω χαρά που μαθαίνω ότι το κοινό δείχνει ενδιαφέρον και επισκέπτεται την έκθεση και μαθαίνει για μια σημαντική ιστορική στιγμή της αντιστασιακής Ελλάδας.
Ως καλλιτέχνη σας έχει επηρεάσει η οικογενειακή κληρονομιά;
Όχι, το καλλιτεχνικό μου έργο δεν έχει καμία σχέση με την ιστορία του θείου μου. Εκεί οι αναζητήσεις μου είναι άλλες και αφορούν στην εξερεύνηση των μυστηρίων της εικαστικής έκφρασης, είναι η αναμέτρηση του εσωτερικού μου κόσμου και των συναισθημάτων μου με τα εργαλεία της εικαστικής γλώσσας, δηλαδή τα χρώματα, τα σχήματα, τις μορφές, το φως, τη σκιά, τις αναλύσεις και τις συνθέσεις.
Με τα νύχια του ο Γεώργιος Ιβάνωφ – Σαϊνόβιτς χάραξε στο κελί της φυλακής τις δυο πολωνικές σημαίες και ανάμεσά τους τον αετό. «Η Πολωνία δεν πεθαίνει όσο εμείς ζούμε» στίχοι από τον Πολωνικό Εθνικό Ύμνο.
Την προτομή Ιβάνωφ έξω από το γήπεδο του Ηρακλή μπορείτε να την κρίνετε με αυστηρά κριτήρια ως έργο τέχνης;
Σε όλη την ιστορία της Τέχνης και σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου διαχρονικά, είθισται να στήνονται ανδριάντες ή γλυπτά ή προτομές για τους τοπικούς ήρωες της ιστορίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι μορφές αυτές έχουν μια τυπολογία που περιλαμβάνει στοιχεία συγκεκριμένα. Συνήθως οι γλύπτες θέλουν να αποτυπώσουν την ύψιστη στιγμή του ηρωισμού της μορφής που απεικονίζουν. Αυτή η παράδοση κορυφώθηκε στην εποχή του Νεοκλασικισμού, ο οποίος προσπάθησε συνεχίσει την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή παράδοση. Η προτομή του Γεωργίου Ιβάνωφ Σαϊνόβιτς νομίζω ότι ανήκει ακριβώς σε αυτή την τυπολογία των προτομών .
Λεονάρδα Λαμπριανίδου, ζωγράφος, καθηγήτρια Εικαστικών Τεχνών, ανιψιά του Γεωργίου Ιβάνωφ – Σαϊνόβιτς
