Η CIA πανηγύριζε για το «λαβράκι» που είχε παρουσιαστεί ανέλπιστα μπροστά της, αφού Γιουρτσένκο ήταν επικεφαλής της Διεύθυνσης Κ που υπαγόταν στην Α’ Γενική Διεύθυνση της διαβόητης Ρωσικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, που διερευνούσε υποθέσεις στελεχών της KGB που ήταν ύποπτοι για κατασκοπεία.
Του λέει δύο ονόματα και στην συνέχεια του αποκαλύπτει ότι ο σταθμάρχης της KGB στο Λονδίνο Όλεγκ Γκορντιέφσκι είχε ανακληθεί στην Μόσχα ως ύποπτος για προδοσία.
Ο Έιμς δεν ταράζεται επειδή αυτός είχε «δώσει» τον Γκορντιέφσκι στους ανωτέρους του, αγνοεί όμως όπως και ο Γιουρτσένκο ότι το υψηλόβαθμο στέλεχος των Ρώσων, ο πράκτορας που τους «πλήγωσε» για έντεκα ολόκληρα χρόνια, έχει φυγαδευτεί από την χώρα.
Η συγκλονιστική ιστορία του αποτυπώνεται με συναρπαστικές λεπτομέρειες στο εξαιρετικό βιβλίο του Μπεν Μακιντάϊαρ «Ο κατάσκοπος και ο προδότης», το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις «Κλειδάριθμος».
Μέσα από τις σελίδες του ξεδιπλώνεται ανάγλυφα, η ζωή του πράκτορα της KGB που επέλεξε να γίνει διπλός κατάσκοπος το φθινόπωρο του 1974, όταν υπηρετούσε στην ρεζιντατούρα —τον σταθμό της KGB δηλαδή— στην Κοπεγχάγη της Δανίας.
Το μήλο κάτω από την μηλιά
Με πατέρα και αδερφό στις μυστικές υπηρεσίες της Σοβιετικής Ένωσης, το μέλλον του Όλεγκ Γκορντιέφσκι φαινόταν προδιαγεγραμμένο μετά τις σπουδές του.
Η διαφορά με τους άλλους δύο, ήταν ότι ο νεαρός τότε Ρώσος δεν ήταν ο φανατικός κουμουνιστής, αλλά ένας άνθρωπος ανοιχτός σε ερεθίσματα όπως η απαγορευμένη ποίηση του Σολζενίτσιν, η όπερα, τα βιβλία δυτικών συγγραφέων και η κλασσική μουσική.
Θέλοντας να ξεφύγει από την μιζέρια της μαμάς-πατρίδας, ο Γκορντιέφσκι εντρύφησε μετά μανίας στις ξένες γλώσσες και πέτυχε να μετατεθεί στην Δανία, τον πρώτο σταθμό της κατασκοπικής διαδρομής του.
Ο Ρίτσαρντ Μπρόμχεντ έμπειρο στέλεχος της MI6 και ικανότατος στρατολόγος ήταν αυτός που ανέλαβε να γνωρίσει τον νεαρό αξιωματούχο της KGB σε κάποια κοινωνική εκδήλωση πρεσβειών.
Μετά την πρώτη επαφή και κάποιες συναντήσεις το κρίσμο ραντεβού των δύο ανδρών δόθηκε την 1η Οκτωβρίου του 1974 στο ξενοδοχείο SAS των Σκανδιναυικών Αερογραμμών.
Μετά το πρώτο ποτό, ο Μπρόμχεντ μπήκε στο ψητό και είπε στον Γκορντιέβσκι ότι η MI6 γνώριζε ότι υπηρετούσε στον τομέα Ν της KGB, που στρατολογούσε νέους πράκτορες σε ξένες χώρες.
Ζυγίζοντας την κατάσταση το στέλεχος των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών ρώτησε τον Ρώσο αν θα ήθελε την επόμενη φορά να συναντηθούν σε ασφαλές μέρος.
Ο τελευταίος είπε ναι και για τα επόμενα έντεκα χρόνια, αποδείχτηκε ότι ήταν ένα «λαβράκι» που τροφοδοτούσε συνέχεια τους Άγγλους με άκρως απόρρητες και υπερ-πολύτιμες πληροφορίες, κινούμενος στην σκιά.
Πολύτιμα μυστικά
Παρόλο που στην αρχή οι Βρετανοί αντιμετώπισαν με σκεπτικισμό την στρατολόγηση του Γκορντιέφσκι διαπίστωσαν πολύ γρήγορα ότι είχαν να κάνουν με έναν ασυνήθιστο κατάσκοπο.
Αυτό που τους εξέπληξε πιο πολύ ήταν ότι δεν ήθελε χρήματα για τις πληροφορίες που τους παρείχε λέγοντας στον «χειριστή» του ότι το έκανε επειδή αυτό του υπαγόρευαν οι πολιτικές του πεποιθήσεις.
Όταν ο Μπρόμχεντ έφυγε από την Δανία, τον Ρώσο πράκτορα ανέλαβε ο Φίλιπ Χόκινς, ένα από τα πιο έμπειρα στελέχη της MI6 σε ότι αφορούσε την KGB.
Θέλοντας να τον τεστάρει του ζήτησε μια ολοκληρωμένη ανάλυση για την δομή της Σοβιετικής Μυστικής Υπηρεσίας, για την οποία γνώριζε αρκετά πράγματα.
Η ανάλυση του Γκορντιέφσκι τον άφησε με το στόμα ανοιχτό, αφού του περιέγραψε με εκπληκτική ακρίβεια, κάθε διεύθυνση, τομέα και υποτομέα της Υπηρεσίας του καθώς και τις συμπεριφορές που επικρατούσαν στο Αρχηγείο της διαβόητης KGB στην Μόσχα.
Παντρεμένος με την άχρωμη Γελένα που δούλευε κι αυτή στην KGB, ο Ρώσος κατάσκοπος άρχισε να ζει επί χρόνια μια διπλή ζωή, ανάμεσα στην Πρεσβεία και το «κρησφύγετο» που συναντιόταν με τον «χειριστή» του για περίπου τέσσερις ώρες.
Η PET —η Υπηρεσία Πληροφοριών της Δανίας— ήξερε για τον Γκορντιέφσκι τον ρόλο του στην KGB καθώς και ότι είχε στρατολογηθεί από την ΜΙ6, με την οποία οι Δανοί είχαν άριστη συνεργασία.
Έτσι, φρόντισαν να αφήσουν «ήσυχο» τον Ρώσο, κρατώντας τις φωτογραφίες που είχαν τραβήξει οι πράκτορες της με άκρα μυστικότητα, από την καθημερινότητα του διπλού κατασκόπου με το κωδικό όνομα «Ηλιαχτίδα».
Μια φούχτα άνθρωποι
Ο Γκορντιέφσκι άρχισε να δίνει ονόματα πρακτόρων που δρούσαν στην Νορβηγία και σε άλλες Σκανδιναβικές χώρες, ενώ άρχισε με μια ειδική φωτογραφική μηχανή να φωτογραφίζει όλα τα έγγραφα που έρχονταν από την Μόσχα στον σταθμό της KGB στην Κοπεγχάγη.
Στο Λονδίνο η ηγεσία της ΜΙ6 έτριβε τα χέρια της από ικανοποίηση για την απόλυτα επιτυχημένη διείσδυση στα άδυτα της διαβόητης μυστικής υπηρεσίας πληροφοριών της Σοβιετικής Ένωσης.
Γι΄αυτό φρόντισε να προστατεύσει με κάθε τρόπο τον διπλό πράκτορα, επιλέγοντας να κρατήσει άκρως απόρρητη την ταυτότητα του.
Και τι χρόνια ήταν αυτά.
Ο Γκορντιέφσκι χώρισε με την Γελένα, όταν ερωτεύθηκε την νεαρή Λέιλα Αλίεβα, ρισκάροντας την καριέρα του, αφού η λέξη διαζύγιο ήταν «απαγορευμένη» στα επιτελικά στελέχη της KGB.
Επέστρεψε στη Ρωσία το 1977, αγχωμένος για την καριέρα του και την εξέλιξή της μετά το διαζύγιό του με την Γιελένα, η οποία δεν τον συγχώρησε ποτέ.
Είπε όμως στον χειριστή του ότι θα μάθαινε όσα περισσότερα μπορούσε μέσα στο αρχηγείο της KGB όπου μετατέθηκε, φοβούμενος ότι ο χωρισμός του θα τελμάτωνε την καριέρα του.
Οι Βρετανοί αποφάσισαν να μην τον πιέσουν για επαφές μέσα στο στόμα του λύκου, όπου οι ξένες διπλωματικές αποστολές παρακολουθούνταν ασφυκτικά κάθε μέρα.
Τον ενημέρωσαν γι’ αυτό και του χάρισαν έναν σκληρόδετο τόμο με τα σονέτα του Ουίλιαμ Σέξπιρ, το οποίο περιείχε κρυμένο κάτω από την φόδρα το σχέδιο διαφυγής του από την Μόσχα που είχε εκπονήσει η ΜΙ6, αν χρειαζόταν να γίνει κάτι τέτοιο.
Επίσης παρόλο που διοχέτευαν φιλτραρισμένες πληροφορίες του Γκορντιέφσκι σε Δυτικές μυστικές υπηρεσίες και στην CIA, οι οποίες βοήθησαν στην εξουδετέρωση πρακτόρων και αξιωματούχων που είχαν στρατολογηθεί από την KGB, πρόσεχαν πάρα πολύ να μην θέσουν σε κίνδυνο το «λαβράκι» τους.
Ένα «λαβράκι» που περίμενε υπομονετικά να επιστρέψει σε μια δυτική χώρα για να ξεφύγει από την μιζέρια της Μόσχας με τα παγωμένα βράδια και την ανύπαρκτη κοινωνική ζωή.
Μιλούσε ήδη τρεις γλώσσες, Δανέζικα, Σουηδικά και Νορβηγικά όταν αποφάσισε να μάθει αγγλικά, ελπίζοντας σε μια μετάθεση στο Λονδίνο.
Ο σταθμάρχης «κύριος Κόλλινς»
Τα έμαθε μέσα σε δύο χρόνια και περίμενε υπομονετικά μια ευκαιρία για να μετατεθεί στο Λονδίνο, αφού είχε κάνει τις κατάλληλες διασυνδέσεις και ήταν πλέον ευτυχισμένος πατέρας δύο κοριτσιών.
Οι Βρετανοί είχαν να ακούσουν νέα του τρία ολόκληρα χρόνια, αλλά φρόντισε η PET γι΄αυτό, αφού και ο Δανοί επιθυμούσαν να μάθουν νέα για τον Ρώσο «φίλο» τους.
Ένας διπλωμάτης που ταξίδευε συχνά στην Μόσχα, πέτυχε τον Όλεγκ Γκορντιέφσκι σε μια δεξίωση και τον βρήκε σε εξαιρετική διάθεση μιλώντας μαζί του.
Το ίδιο εξαιρετικά ένοιωσαν και τα στελέχη της ΜΙ6 όταν πληροφορήθηκαν ότι ο Ρώσος είπε χαμογελαστός στον Δανό ότι μάθαινε να μιλάει αγγλικά!
Ήταν φθινόπωρο του 1981, όταν η αίτηση για χορήγηση διπλωματικής βίζας έφτασε στα χέρια του Τζέιμς Σπούνερ, υπεύθυνου της ΜΙ6 για τον Σοβιετικό τομέα, που αντιμετώπισε το θέμα ως φλεγματικός Βρετανός.
Γνωρίζοντας ότι το Υπουργείο Εξωτερικών θα ζητούσε πληροφορίες για τον Γκορντιέφσκι από τους Δανούς, ο Σπούνερ ζήτησε από τον αρχηγό της ΡΕΤ να φροντίσουν το θέμα διακριτικά, αλλάζοντας λίγο τα στοιχεία.
Η αίτηση χορηγήθηκε και ο Ρώσος κατάσκοπος έφτασε με διπλωματική ιδιότητα και την οικογένεια του στο Λονδίνο, στις 28 Ιουνίου του 1982 με πτήση της Αεροφλότ.
Πρωθυπουργός της Βρετανίας ήταν η Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία δεν έμαθε μέχρι την φυγάδευση του Γκορντιέφσκι, το όνομα του υπερ-πολύτιμου πράκτορα.
Τον αποκαλούσε απλά κύριο Κόλλινς, αγνοώντας ότι θα γινόταν ο επόμενος σταθμάρχης της KGB στο Λονδίνο, εκεί όπου μια ημέρα από τις πρώτες της παραμονής του έφυγε από την πρεσβεία για να κάνει ένα τηλεφώνημα.
Μετά από μια διαδρομή με ξαφνικές αλλαγές πορείας ώστε να είναι σίγουρος ότι δεν τον παρακολουθεί κανείς ο Ρώσος τηλεφώνησε στο νούμερο που του είχε δώσει ο Βρετανός χειριστής του τέσσερα χρόνια πριν στην Κοπεγχάγη.
Άκουσε ένα ηχογραφημένο μήνυμα που τον καλωσόρισε και μετά από ένα δεύτερο τηλεφώνημα λίγες εβδομάδες μετά, άρχισε τους επόμενους μήνες να μεταβαίνει με χίλιες προφυλάξεις σε ένα κρησφύγετο, μακριά από την Σοβιετική Πρεσβεία.
Ο όγκος πληροφοριών που έδωσε στους Βρετανούς ήταν απίστευτος.
Θυμόταν όλους τους φακέλους για την Βρετανία που είχε μελετήσει στο αρχηγείο της Υπηρεσίας στην Μόσχα, ενώ φρόντιζε να παραλαμβάνουν οι φίλοι του και όλα τα νέα απόρρητα έγγραφα της πρεσβείας.
Η ΜΙ6 θέλοντας να τον προστατέψει από την ΜΙ5-την Βρετανική Υπηρεσία Αντικατασκοπείας-μύησε ελάχιστα ανώτατα στελέχη της τελευταίας στην υπόθεση, σε μια πρωτοφανή για τις δύο υπηρεσίες στα χρονικά, συνεργασία.
Μόνο δώδεκα άτομα και στις δύο υπηρεσίες ήξεραν για τον διπλό πράκτορα, δείγμα της σοβαρότητας με την οποία αντιμετώπισαν από την αρχή οι Βρετανοί τον άνθρωπο που άλλαξε την πορεία του Ψυχρού Πολέμου.
Ήταν αυτός που τους πληροφόρησε για την στάση που θα έπρεπε να κρατήσει απέναντι στους Ρώσους κατά την κηδεία του Γιούρι Αντρόπωφ η Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία κέρδισε τις εντυπώσεις.
Η «σιδηρά κυρία» θα ενημερωνόταν αργότερα με μια ενδελεχή αναφορά του Γκορντιέφσκι προς την ΜΙ6, για το πως θα «χειριζόταν» τον νέο ισχυρό άνδρα της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, κατά την επίσκεψη του στο Λονδίνο.
Εκεί όπου σε ένα safe house, ο Ρώσος επιτελικός έδινε τόσα στοιχεία που απο μια συνάντηση έβγαιναν είκοσι διαφορετικές αναφορές κάθε φορά, με αμέτρητες πληροφορίες για διάφορους «πελάτες».
Η μεγάλη φυγή
Ποτέ πριν στην ιστορία της, η ΜΙ6 δεν είχε αποκτήσει τέτοιο πολύτιμο όγκο πληροφοριών για την δομή και την λειτουργία της KGB σε όλα τα επίπεδα, για στρατολογημένους πράκτορες και για Βρετανούς πολιτικούς που είχαν προσεγγιστεί θετικά από τους Ρώσους.
Στις 28 Απριλίου του 1985 ο Γκορντιέφσκι επέστρεψε μετά από μια μικρή παραμονή στην Μόσχα πίσω στο Λονδίνο ως σταθμάρχης στην ρεζιντετούρα της KGB.
Πλέον μπορούσε να δει όλους τους απόρρητους φακέλους στους οποίους δεν είχε πρόσβαση, όμως η χαρά του δεν κράτησε πολύ, αφού στις αρχές Μαϊου ο Όλντριτς Έϊμς της CIA που προσέγγισε την KGB έδωσε το όνομα του Όλεγκ στον διπλωμάτη Σεργκέι Τσουβάχιν.
Ο τελευταίος ενημέρωσε τον συνταγματάρχη Βίκτορ Ταρκάσιν, επικεφαλής του τμήματος Αντικατασκοπείας στην πρεσβεία της Ουάσιγκτον, και από εκείνη την στιγμή άρχισε το μεγαλύτερο ανθρωποκυνηγητό που εξαπέλυσε η KGB.
Το πρόβλημα των Ρώσων όμως ήταν ότι δεν αρκούσε η υπόδειξη του Εϊμς, αλλά ότι χρειάζονταν ακλόνητες αποδείξεις για την προδοσία του Γκορντιέφσκι, ο οποίος εμφανιζόταν άμεμπτος και με εξαιρετικό φάκελο.
Σε αυτό είχαν βοηθήσει τα μάλα οι Βρετανοί που έδιναν πολλές αλλά ασήμαντες πληροφορίες στο «λαβράκι» τους, ώστε να επιδεικνύει έργο στην Μόσχα, η οποία τον συνέχαιρε για τα πεπραγμένα του.
Στος 16 Μαίου ο πιο πολύτιμος πράκτορας τους έλαβε ένα μήνυμα από την υπηρεσία του, η οποία τον καλούσε πίσω στην Μόσχα για να επικυρωθεί ο διορισμός του από τον αρχηγό της KGB, Βίκτορ Τσέμπρικοφ.
Παρόλο που οι Βρετανοί του είπαν ότι δεν πρέπει να γυρίσει και ότι αυτοί θα φροντίσουν τον ίδιο και την οικογένεια του ο Γκορντιέφσκι πέταξε στις 19 του μήνα για την Μόσχα.
Λίγες εβδομάδες αργότερα το σχέδιο φυγάδευσης του από την χώρα με την κωδική ονομασία «Πιμλίκο» μπήκε σε εφαρμογή, αφού πρώτα έγινε η επαφή σε προκαθορισμένο σημείο της Ρωσικής πρωτεύουσας.
Είχε προηγηθεί μια σκληρή ανάκριση με παραισθησιογόνες ουσίες και μια συνεχής παρακολούθηση του Γκορντιέφσκι από πράκτορες της KGB, οι οποίοι όμως τον έχασαν από τα μάτια τους.
Ο Όλεγκ κατάφερε να τους ξεφύγει με συνεχείς αλλαγές πορείας και φυγαδεύτηκε τελικά από ένα κλιμάκιο Βρετανών πρακτόρων με δύο αυτοκίνητα, χωμένος στο πορτ-μπαγκάζ του ενός, φορώντας μόνο τα εσώρουχα του και έχοντας μια κουβέρτα πάνω του.
Χρειάστηκε να περάσουν τρία συνοριακά φυλάκια, μέχρι να εισέλθουν στην Φινλανδία και άλλο ένα για να μπουν στην Νορβηγία, όπου ο Γκορντιέφσκι επιβιβάστηκε στην πτήση της British Airways για Λονδίνο.
Η γυναίκα του και τα παιδιά του κρατήθηκαν τέσσερα χρόνια στην Σοβιετική Ένωση ως αντίποινα από τους Σοβιετικούς που δεν μπορούσαν να πιστέψουν την προδοσία.
Έκτοτε ο κατάσκοπος που τους πλήγωσε μένει σε κάποιο προάστιο του Λονδίνου που γνωρίζουν ελάχιστοι άνθρωποι, προστατευόμενος συνέχεια από Βρετανούς πράκτορες.
Χώρισε με την Λέιλα, έγραψε βιβλία και παραμένει persona non grata στην Ρωσία ακόμη και σήμερα, αφού ακόμη και ο Βλάντιμιρ Πούτιν δεν τον ξέχασε ποτέ.
Να εκτελεστεί με συνοπτικές διαδικασίες, γονατιστός με μια σφαίρα στο κεφάλι…
