Στο άρθρο μας για τον Λιμπεράκη Γερακάρη και τους Μανιάτες το περασμένο Σάββατο 3/8 κάναμε εκτενή αναφορά στη φυγή της οικογένειας των Στεφανόπουλων και άλλων Μανιατών από την πατρίδα τους και την εγκατάστασή τους στην Κορσική μετά τις φονικές συγκρούσεις στην πατρίδα τους. Με αφορμή το σχόλιο ενός καλού αναγνώστη μας, του κύριου (Λ)- Μανιάτη, που έκανε αναφορά στη σχέση του Ναπολέοντα με τους Στεφανόπουλους και στη φημολογούμενη ελληνική καταγωγή του, υποσχεθήκαμε ότι θα γράψουμε ένα σχετικό άρθρο. Καθώς ακόμα το άρθρο για τον Λιμπεράκη Γερακάρη είναι επίκαιρο σκεφτήκαμε να γράψουμε αυτή την εβδομάδα για τον Μέγα Ναπολέοντα και την Ελλάδα και όχι αργότερα, όπως αρχικά σκεφθήκαμε.
Άλλωστε η σχέση ενός από τους μεγαλύτερους στρατηλάτες όλων των εποχών, του Ναπολέοντα Βοναπάρτη με τη χώρα μας είναι ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα.
Βέβαια στο διαδίκτυο γράφονται πολλά. Σχεδόν κανένας δεν αναφέρει τις πηγές του, ορισμένοι αντιγράφουν άλλους χωρίς καν να μπουν στον κόπο να ελέγξουν αν αυτά που (αντι)γράφουν είναι πραγματικά, κάποιοι άλλοι από υπέρμετρο πατριωτισμό παρουσιάζουν τον Ναπολέοντα σαν Έλληνα χωρίς όμως να παραθέτουν και επαρκείς αποδείξεις κλπ.
Θεωρούμε ότι η εγκυρότερη πηγή για την εγκατάσταση των Μανιατών στην Κορσική και το αν ο Βοναπάρτης είχε ‘’ελληνικές ρίζες’’ είναι όσα γράφει ο μεγάλος γλωσσολόγος Δικαίος Βαγιακάκος. Βέβαια σε πολλούς το όνομά του ίσως να μην λέει κάτι. Πρόκειται όμως για έναν σπουδαίο επιστήμονα, με τεράστια προσφορά στην ελληνική γλωσσολογία και όχι μόνο. ‘’Κορυφαίο διαλεκτολόγο’’ τον χαρακτήρισε ο ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ κύριος Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, που συνεργάστηκε μαζί του στο «Ιστορικό Λεξικό» της Ακαδημίας Αθηνών, σε πρόσφατη συνομιλία μας. Ας δούμε όμως ένα σύντομο βιογραφικό του Δικαίου Βαγιακάκου.
Γεννήθηκε το 1917 στο χωριό Κοίτα Λακωνίας. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές στη γενέτειρά του και την Αρεόπολη φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πήρε μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο και επί του πεδίου της μάχης τιμήθηκε με τον Πολεμικό Σταυρό Γ’ Τάξης. Το 1944 εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή με θέμα ‘’Συνίζησις και επένθεσις εν τω γλωσσικώ ιδιώματι της Μέσα Μάνης’’. Το 1945 διορίστηκε συντάκτης στο ‘’Ιστορικό Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης’’ της Ακαδημίας Αθηνών. Από το 1951 ως το 1953 έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Σορβόνη της Γαλλίας. Το 1955 έγινε Διευθύνων του Λεξικού και από το 1957 ως τη συνταξιοδότησή του το 1980 υπηρέτησε ως Διευθυντής. Όλα αυτά τα χρόνια συγκεντρώθηκε τεράστιο ‘’γλωσσικό υλικό’’ απ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Πλούσιο ήταν και το συγγραφικό έργο του Δικαίου Βαγιακάκου, ο οποίος έφυγε από κοντά μας στις 9 Μαρτίου 2016.
Οι Μανιάτες της Κορσικής
Ο Δικαίος Βαγιακάκος κατά την 35χρονη υπηρεσία του στο «Ιστορικό Λεξικό» της Ακαδημίας Αθηνών (1945-1980), πραγματοποίησε πολλές αποστολές στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Κορσική για τη συγκέντρωση γλωσσικού και άλλου υλικού. Θα εστιάσουμε στις επισκέψεις του στην Κορσική (Πηγή: ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ).
Όπως γράφει ο ίδιος στο βιβλίο του «ΟΙ ΜΑΝΙΑΤΑΙ ΤΗΣ ΚΟΡΣΙΚΗΣ», πήγε για πρώτη φορά στο Καργκέζε της Κορσικής το 1963. Ως το 1970, επισκέφθηκε την Κορσική επτά φορές, δύο με εντολή της Ακαδημίας για την καταγραφή του γλωσσικού ιδιώματος των αποίκων και άλλες πέντε με δικά του έξοδα για να μελετήσει έγγραφα από την ιστορία της αποικίας των Μανιατών εκεί, αλλά και για να συμπληρώσει το γλωσσικό υλικό.
Θα ξεκινήσουμε με μερικά πρόσθετα στοιχεία από τη φυγή των Μανιατών από την πατρίδα τους για την Κορσική. Όπως γράφει το «Βιβλίο των Στεφανόπουλων» του παπά Νικόλαου Στεφανόπουλου «εις τες τρεις Οκτωβρίου 1675 εμίσευσαν από το Βοίτυλο (Οίτυλο) 430 Στεφανόπουλοι και 300 από διάφορα άλλα χωρία και με το γαλλικό πλοίο ‘Σωτήρ’την 1η Ιανουαρίου 1676 έφτασαν στη Γένοβα. Στην Κορσική αποβιβάστηκαν στις 14 Μαρτίου 1676. Από τότε, μετά από πολλές ταλαιπωρίες και αγώνες με τους ντόπιους, κατόρθωσαν να επιζήσουν επί 294 έτη (σημ. ως το 1970 που έγραψε το βιβλίο του ο Βαγιακάκος) στο χωριό Καργκέζε και να διατηρήσουν ζωηρή τη μανιάτικη καταγωγή τους.
Πώς όμως επιλέχθηκε η Κορσική ως τόπος εγκατάστασης των Μανιατών; Όπως είδαμε στο άρθρο για τον Λιμπεράκη Γερακάρη, η κατάσταση στη Μάνη ήταν έκρυθμη. Οι Στεφανόπουλοι κυνηγημένοι σχεδόν απ’ όλους, έστειλαν ένα μέλος της οικογένειάς τους, τον Ιωάννη Κουτζίκαλη, που ήταν κοσμογυρισμένος, στη Δύση για να βρει τόπο κατάλληλο για εγκατάστασή τους. Ο Κουτζίκαλης δεν βρήκε κάποιο μέρος που να τον ικανοποιεί. Τελικά, πήγε στη Γένοβα, οι άρχοντες της οποίας τον έστειλαν στην Κορσική. Εκεί, έφτασαν περίπου 730 Μανιάτες τον Μάρτιο του 1676.
Οι Μανιάτες έφτιαξαν τα σπίτια τους και στην περιοχή της Παόμια, τόπο άγριο αλλά και καρποφόρο. Η συνύπαρξή τους με τους ντόπιους δεν ήταν εύκολη. Το 1730, έφυγαν από την Παόμια, μετά την επανάσταση των Κορσικανών και εγκαταστάθηκαν στο Αιάκειο, τη σημερινή πρωτεύουσα της Κορσικής. Το 1712, ζούσαν εκεί 812 Μανιάτες και το 1773 μόνο 428. Το 1768, οι Γενοβέζοι πούλησαν την Κορσική στους Γάλλους. Ο τότε βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ’ διόρισε Γενικό Διοικητή του νησιού τον στρατηγό Λουδοβίκο Κάρολο Ρενέ κόμητα ντε Μαρμπέφ.
Αυτή η διαμονή των Μανιατών στο Αιάκειο έγινε αφορμή να γεννηθεί ο θρύλος της καταγωγής του Μεγάλου Ναπολέοντα από την γενιά των Στεφανόπουλων.
Ο Μέγας Ναπολέων και οι Μανιάτες
Ποια είναι όμως η πραγματικότητα; Ας δούμε τι γράφει ο Δικαίος Βαγιακάκος. Η παράδοση λέει ότι ένας κλάδος της γενιάς των Στεφανόπουλων με το όνομα Καλόμερος πήγαν από την Κορσική στην Τοσκάνη. Εκεί, το όνομα Καλόμερος πήρε την ιταλική μορφή Buonoparte. Αργότερα, κάποιος από τη γενιά αυτή επέστρεψε στο Αιάκειο και έγινε γενάρχης της οικογένειας των Βοναπάρτηδων στην Κορσική.
Ο Μέγας Ναπολέων γεννήθηκε ως Napoleon Bonaparte το 1769. Το βέβαιο είναι ότι κατά την παραμονή των Μανιατών στο Αιάκειο η οικογένεια Στεφανόπουλου ήταν στενή φίλη της μητέρας του Ναπολέοντα Λετίτσια Ραμολίνο. Η Πανώρια στη συνέχεια παντρεύτηκε τον προμηθευτή του γαλλικού στρατού Περμόν. Ο Ναπολέων ορφανός πλέον όταν σπούδαζε στο Παρίσι σύχναζε στο σπίτι της Πανώριας ο αδελφός της οποίας Δημήτριος Στεφανόπουλος ήταν κηδεμόνας του στη Στρατιωτική Σχολή του Μπριέν λε Σατό. Ο Βοναπάρτης είχε επηρεαστεί πολύ από τη στρατιωτική ζωή των Μανιατών. Η πρώτη πραγματεία που έγραψε ήταν τα «Απομνημονεύματα περί της Αγωγής των Νέων Μανιατών». Η κόρη της Πανώριας Στεφανοπούλου, Laure, παντρεύτηκε τον υπασπιστή του Ναπολέοντα, στρατηγό Junot, κόμη του Αμπραντές. Αυτή, η Laure Junot d’ Abrantes, η δούκισσα με το αξιόλογο συγγραφικό έργο, είναι η πρώτη που έγραψε στα περίφημα απομνημονεύματά της, την παράδοση για την καταγωγή του Ναπολέοντα από τους Στεφανόπουλους όπως αναφέρει ο Δικαίος Βαγιακάκος. Και κλείνει το κεφάλαιο αυτό με την εξής φράση: «Τούτο βεβαίως δεν είναι αληθές».
Σε συνομιλία μας με τον κορυφαίο Έλληνα γλωσσολόγο κύριο Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, μας είπε σχετικά: «Ο Δικαίος Βαγιακάκος ήταν ένας λαμπρός επιστήμονας και ιδιαίτερα περήφανος για τη μανιάτικη καταγωγή του. Αν είχε βρει οποιαδήποτε στοιχεία που να αποδείκνυαν τη μανιάτικη καταγωγή του Ναπολέοντα, σίγουρα θα τα είχε αναφέρει».
Κατά τον Δικαίο Βαγιακάκο λοιπόν, ο Βοναπάρτης δεν είχε «ελληνικές ρίζες». Το σίγουρο είναι ότι ενδιαφέρθηκε για τους Μανιάτες της Κορσικής και το 1797 εν όψει της σχεδιαζόμενης εκστρατείας του στα Βαλκάνια, έστειλε από την Ιταλία στη Μάνη τους Κορσικανούς, πλέον, Δήμο και Νικόλαο Στεφανόπουλο, με επιστολή προς τον μπέη της Μάνης Τζανέτ (μπέη) Γρηγοράκη, όπου έγραφε:
Ο Στρατηγός Διοικητής του εν Ιταλία στρατού
Προς αρχηγόν του ελευθέρου λαού της Μάνης,
“Πολίτα, έλαβον εκ Τεργέστης την επιστολή σας δι’ ης μοί εκφράζετε την επιθυμίαν σας να φανείτε ωφέλιμος τη Γαλλική Δημοκρατία, δεχόμενοι εις τους λιμένας σας τα πλοία της. Πιστεύω ότι θέλετε τηρήσει την υπόσχεσίν σας με πίστιν αρμόζουσαν εις τους απογόνους των Σπαρτιατών. Η Γαλλική Δημοκρατία δεν θέλει φανή αχάριστος προς το έθνος σας όσον δ’ αφορά εμέ θέλω δεχθεί ευμενώς πάντα βουλόμενον εξ υμών να έλθει προς εμέ εκ μέρους σας και ουδέν επιθυμητότερον, ει μη να υπάρχει συμφωνία μεταξύ δύο εθνών αγαπόντων εξ’ ίσου την ελευθερίαν.
Σας συνιστώ τους κομιστάς της παρούσης, οίτινες είναι επίσης απόγονοι των Σπαρτιατών! Εάν δεν εξετέλεσαν μεγάλα πράγματα, αιτία είναι ότι δεν ευρέθησαν εις μεγάλους κύκλους δράσεως”.
Υγεία και αδελφότης
Βοναπάρτης.
Τι γράφει ο Νικόλαος Φαρδύς για την καταγωγή του Ναπολέοντα;
Ας δούμε όμως και μια άλλη άποψη. Ο Νικόλαος Φαρδύς, υπήρξε σπουδαίος δάσκαλος στο Καργκέζε της Κορσικής, στο χωριό όπου εγκαταστάθηκαν οι Μανιάτες το 1775. Στο διάστημα της παραμονής του εκεί, το 1886, συνέλεξε πολύτιμα στοιχεία. Γράφει σχετικά:
«Λέγεται δε ότι η οικογένεια του μεγάλου Ναπολεόντος Βοναπάρτου κατήγετο εκ των ελληνικών τούτων οικογενειών ή μάλλον εξ ελληνικών οικογενειών της αποικίας ταύτης διασπαρεισών εν τη Κάτω Ιταλία. Τίνες δε των ιστοριογράφων μάλιστα και δι’ ικανώς πειστικών επιχειρημάτων υπεστήριξαν την γνώμην ταύτων. Ούτω δε η οικογένεια Bonaparte κατ’ άλλους, δεν είναι άλλο ειμή η οικογένεια Καλομέρης ή μάλλον Καλομοίρης, εξιταλισθείσα καθ’ ον τρόπον οι Γιατριάνοι (Γιατράκοι) εξιταλίσθησαν και έγιναν Medicis» (σημ. μάλλον το αντίθετο έγινε όμως).
Πάντως ο Φαρδύς δεν δίνει περισσότερες πληροφορίες για το ποιοι ιστοριογράφοι και με ποια στοιχεία υποστήριξαν την ελληνική καταγωγή του Ναπολέοντα. Όμως, ο θρύλος αυτός δεν είναι τωρινός. Ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος γράφει για τον Ναπολέοντα: «Διετήρει αίματός του εις τας φλέβας του ρανίδα ο Κορσικανός ο έχων τον Ταΰγετον πατρίδα».
Αν κάποιοι αναγνώστες διαθέτουν στοιχεία που να βεβαιώνουν ότι ο Βοναπάρτης ήταν ελληνικής καταγωγής, μπορούν φυσικά να τα παραθέσουν και θα τα μελετήσουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Πηγές: ΔΙΚΑΙΟΥ Β. ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΥ, «ΟΙ ΜΑΝΙΑΤΑΙ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ Α’ ΟΙ ΜΑΝΙΑΤΑΙ ΤΗΣ ΚΟΡΣΙΚΗΣ», ΑΘΗΝΑ, 1970, απ’ όπου και οι σπάνιες φωτογραφίες. Ν.Β. ΦΑΡΔΥΣ, «ΥΛΗ ΚΑΙ ΣΚΑΡΙΦΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΕΝ ΚΟΡΣΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΑΣ», Α’ έκδοση, 1888, ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ 2007, ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΝΟΤΗ ΚΑΡΑΒΙΑ.