Του Γιώργου Αδαμόπουλου / info@eurohoops.net
Η στολή και η σφυρίχτρα από εκείνον τον αγώνα της 15ης Ιουλίου 1991 έχουν τοποθετηθεί στο «Μουσείο» του παγκόσμιου μπάσκετ, στο Hall Of Fame του Σπρίνγκφιλντ της Μασαχουσέτης. Η Σάντι Ορτίθ-Ντελ Βαλ, όμως, λέει πια ότι «ενώ τότε αισθάνθηκα πεταλούδες στο στομάχι, πλέον δεν νιώθω έτσι…».
Σαν σήμερα, πριν από 32 χρόνια, η γεννημένη στη Νέα Υόρκη αλλά με καταγωγή από το Πουέρτο Ρίκο πρώην ρέφερι, έγινε η πρώτη γυναίκα διαιτητής σε επαγγελματικό αγώνα μπάσκετ ανδρών στις Η.Π.Α.! Ήταν η δεύτερη ρέφερι του αγώνα Φιλαδέλφεια Σπίριτ – Νιου Χέιβεν Σκάιχοκς, στο γήπεδο του πανεπιστήμιου Holy Family, της Πενσιλβάνια, για την United States Basketball League (USBL).
Η πρωτιά της την έφερνε – τουλάχιστον έτσι πίστευε – πιο κοντά στο μεγάλο όνειρό της. Το ΝΒΑ, όμως, αν και την αποζημίωσε (όχι όσο επιδικάστηκε αρχικά), δεν την εκτίμησε ποτέ. Σε εκείντο ματς, μεταξύ Σπίριτ – Σκάιχοκς, δεν είχε άγχος. Σφύριξε τις δύο πρώτες φάσεις του ματς. Μία παράβαση βημάτων και ένα φάουλ εκτός φάσης.
Ρέφερι σε… φυλακές!
Ήταν άλλη μία μέρα «στο γραφείο». Άλλωστε, για την τότε 47χρονη, η μοναδική διαφορά από τους άνδρες διαιτητές ήταν το πώς οι παίκτες ενίοτε επιχειρούσαν να την ξεγελάσουν για ένα σφύριγμα. Έφτασε να διαιτητεύσει αγώνες της φυλακής Ράγουεϊ, στο Νιου Τζέρσεϊ, το 1989 και δεν τρόμαξε από τους αγριεμένους κρατούμενους! Το πιο κοντινό βήμα στο ΝΒΑ ήταν μερικοί αγώνες επίδειξης των Νετς, από κλήση του αείμνηστου παλαίμαχου σέντερ των Νικς και άλλοτε τζένεραλ μάνατζερ των Νετς, Ουίλις Ριντ, την εποχή που εκεί έπαιζε ακόμη ο Ντράζεν Πέτροβιτς. Η Λίγκα δεν την αποδέχθηκε ποτέ…
Cuando los Bad Boys liderados por Isaiah Thomas reinaban en la NBA en 1989, la referee Sandhi Ortiz-Del Valle se preparaba para manejar partidos de alta tensión en una prisión de máxima seguridad en Rahway, Nueva Jersey. pic.twitter.com/d91f9XmrMk
— SportStory (@sportstorytv) July 16, 2020
Το μπάσκετ το αγάπησε όταν άρχισε να παίζει, στο Χάρλεμ, στο σχολείο της. Φοίτησε και αγωνίστηκε στο Σίτι Κόλετζ του Ιστ Όραντζ του Νιου Τζέρσεϊ. Επαγγελματική καριέρα δεν προέκυψε, αλλά είχε αποφασίσει να μην μείνει μακριά από τα playgrounds και τα παρκέ. «Λατρεύω τη διαιτησία, διότι αγαπώ το παιχνίδι του μπάσκετμπολ. Δεν ξέρω αν, παράλληλα, καταρρίπτω στερεότυπα, “σπάω” κανόνες ή βοηθώ στο να ανοίξουν τα μυαλά ορισμένων», είχε δηλώσει μετά τον ιστορικό αγώνα της στο USBL. «Θέλω να με αναγνωρίζουν ως καλό και καταρτισμένο ρέφερι και όχι γιατί τυγχάνει να είμαι γυναίκα».
Το 1984, έλαβε επίσημη άδεια να διαιτητεύει αγώνες στην πολιτεία της Νέας Υόρκης και στην Pro–Am League του Λος Άντζελες, μία καλοκαιρινή λίγκα, από την οποία το ΝΒΑ «ψάρευε» συχνά τους καλούς διαιτητές. Για εκείνη, η διαιτησία δεν ήταν «δουλειά» ή πίεση. «Όταν πατούσα στο γήπεδο, ήταν σαν να κάνω διακοπές από τη ζωή και τη δύσκολη καθημερινότητά μου. Για 40΄ δεν είχα να ανησυχώ για το πώς θα πληρώσω το δάνειο για το σπίτι ή τι θα φάνε οι δύο κόρες μου».
Η… ματαιότητα του ΝΒΑ και η πρώτη «νίκη» (;)
Δεν την προσκάλεσαν ποτέ στο ετήσιο καλοκαιρινό καμπ ρέφερι του ΝΒΑ. Οι απόπειρές της να επικοινωνήσει με τον τότε κομισάριο, Ντέιβιντ Στερν, τον πρώην αντιπρόεδρο, Ροντ Θορν και τον άλλοτε υπεύθυνο διαιτησίας, Ντάρελ Γκάρετσον, δεν βρήκαν ανταπόκριση. «Δεν ήταν μόνο το όνειρό της να γίνει η πρώτη γυναίκα διαιτητής στο ΝΒΑ. Ήταν η αξιοπρέπειά της ως άνθρωπος», εξήγησε η Πατρίσια Φλάνερι, δικηγόρος της στην αγωγή κατά του ΝΒΑ, για διάκριση φύλου…
Το 1998, το δικαστήριο της Νέας Υόρκης επιδίκασε στην Ορτίθ-Ντελ Βαλ το ποσό των 7.850.000 δολαρίων, ως αποζημίωση για την αγωγή της εναντίον του ΝΒΑ! Η Λίγκα επιχείρησε να κλείσει συμβιβαστικά την υπόθεση, προτείνοντας στην Ορτίθ-Ντελ Βαλ αποζημίωση 75.000 δολαρίων. Το αρνήθηκε, δίχως να γνωρίζει τότε ότι λίγο αργότερα, ο δικαστής Σίντνεϊ Στάιν μείωσε την αποζημίωση σχεδόν κατά 80%, στις 347.000 δολάρια…
Το ΝΒΑ προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο, αλλά η δικαστής του, Σόνια Σοτομαγιόρ, αρνήθηκε νέα δίκη. Υπήρξε εξωδικαστικός συμβιβασμός, με τις δύο πλευρές να δεσμεύονται ότι δεν θα δημοσιοποιήσουν τους όρους. Ακόμη και μ’ αυτό τον τρόπο, η υπόθεση ήταν η πρώτη φορά που σώμα ενόρκων έκρινε το ΝΒΑ ένοχο για εργασιακή διάκριση…
Σε συνέντευξή της τον Απρίλιο του 1995 στο «Sports Illustrated», με τίτλο «Ξέρω ότι έχω τα προσόντα», οι άνθρωποι του ΝΒΑ αντέκρουσαν πως η Ορτιθ-Ντελ Βαλ δεν πληρούσε και τις προϋποθέσεις φυσικής κατάστασης, λόγω των περιττών κιλών της. Μετά τον εξωδικαστικό συμβιβασμό, η Ορτίθ-Ντελ Βαλ είδε τις προτάσεις για συνεργασίες να μειώνονται αισθητά και δεν το θεώρησε τυχαίο…
Συναδελφικότητα… μηδέν
Οι άνθρωποι του ΝΒΑ κάλεσαν ως μάρτυρες υπεράσπισης τις Βάιολετ Πάλμερ και Ντι Κάντνερ, οι οποίες το 1997 έγιναν οι πρώτες γυναίκες που σφύριξαν αγώνες κανονικής περιόδου. Η ανακοίνωση της προαγωγής τους, μία ημέρα πριν από την έναρξη της δίκης, προκάλεσε εύλογα απορίες και σκέψεις για τα κίνητρα των δύο μαρτύρων. Η Ορτίθ-Ντελ Βαλ δεν έκρυψε ότι πληγώθηκε από τη στάση των δύο συναδέλφων της και δεν τους ξαναμίλησε ποτέ. Η Κάντνερ παύθηκε από την Λίγκα το 2002 και η Πάλμερ αποχώρησε το 2016, έχοντας δύο χρόνια νωρίτερα αποκαλύψει τον ομοφυλοφιλικό γάμο της και εξελίχθηκε σε σύμβολο της προοδευτικότητας του ΝΒΑ. Στην καριέρα της είχε ακούσει από σχολιαστή να… γυρίσει πίσω στην κουζίνα της.
Το 2018, ο κομισάριος Άνταμ Σίλβερ είχε δηλώσει πως «είναι ντροπιαστικό που έχουμε μόνο μία γυναίκα διαιτητή στη Λίγκα και δεν υπάρχει λόγος φυσικής κατάστασης για τούτο». Η Σαντί Ορτίθ-Ντελ Βαλ έλαβε πρόσκληση να σφυρίξει στο NCAA, αλλά μόνο σε αγώνες γυναικών και αρνήθηκε, μένοντας σε ανεξάρτητες λίγκες ανδρών. Το 1998, μετά τη δίκη, το περιοδικό Sporting News την κατέταξε στο Νο98 των ανθρώπων με την μεγαλύτερη επιρροή στα σπορ. Η ίδια θα ήθελε μία δημόσια απολογία του ΝΒΑ…
Για την Σαντί Ορτίθ-Ντελ Βαλ τα πάντα, προφανώς, δεν είναι απλώς «άσπρο ή μαύρο». Αν και αυτό είναι το ριγέ χρώμα της αγαπημένης στολής διαιτησίας. Σιχαίνεται ακόμη τις ταμπέλες και αποτάσσει από πάνω της το «γυναίκα διαιτητής». Προτιμά να κρατά μόνο το «διαιτητής». Επιμένοντας πως «αυτό που λέω και ξαναλέω είναι πως όταν τραυματιστείς και φτάσεις στα επείγοντα, ζητάς τον καλύτερο άνδρα γιατρό ή τον καλύτερο γιατρό; Προφανώς ζητάς τον καλύτερο γιατρό. Αυτό που λέω, απλώς», συνεχίζει, «είναι ότι αν είμαι καλύτερη από έναν άλλον συνάδελφό μου, γιατί επιλέγεις εκείνον αντί για εμένα;».
Σε αυτό το ερώτημα, δεν έλαβε ποτέ απάντηση.
Διαβάστε ακόμη: